Óli Björn Kárason
Vinstrisinnaðir stjórnmálamenn (og fræðimenn) eru í hjarta sínu alltaf á móti því að skattar séu lækkaðir – að almenningur fái að halda eftir stærri hluta af sjálfsaflafé sínu en áður. Röksemdirnar eru margvíslegar og því miður hafa ágætir hægrimenn fallið (a.m.k. tímabundið) fyrir nokkrum þeirra:
- Skattalækkun er aðeins fyrir þá efnameiri.
- Skattalækkun er gerð á röngum tíma.
- Skattalækkun er gerð með röngum hætti.
- Skattalækkun veldur ofþenslu af því að óábyrgir einstaklingar ráðstafa fjármunum í stað góðgjarnra stjórnmálamanna og skynsamra embættismanna.
- Skattalækkun veldur verðbólgu og viðskiptahalla.
- Skattalækkun vegur að rótum velferðarkerfisins því að tekjur ríkisins skerðast.
- Skattalækkun er í raun skattahækkun því að tekjur ríkisins hafa aukist við fyrri skattalækkanir.
Það er sem sagt aldrei rétt að lækka álögur á almenning. Vinstrimenn hafa meiri áhuga á að auka millifærslur og flækja skattkerfið þannig að meðalmaðurinn skilji hvorki upp né niður í kerfinu og fái aldrei skilning á rétti sínum. Þung skattbyrði er falin í torskildu millifærslukerfi og reynt er að leyna skattahækkunum með margþættum skattþrepum og flóknum reglum. Þannig er reynt að eyðileggja varnir skattgreiðenda gegn auknum álögum.
Frá árinu 2009 var gengið skipulega til verks og sæmilega einfalt tekjuskattskerfi eyðilagt. Til varð margslungið kerfi millifærslu, stighækkandi skatta og lamandi jaðarskatta. Launamenn fengu ekkert skjól heldur aðeins þeir sem hafa efni á því að kaupa þjónustu endurskoðenda og skattasérfræðinga. Á sama tíma var lagt til atlögu við séreignastefnuna og þeirri atlögu hefur ekki enn verið hrint.
Afnám tekjuskatts
Fyrir rúmum 30 árum setti Sjálfstæðisflokkurinn fram hugmyndir um að afnema tekjuskatt af almennum launatekjum. Því miður hafa slíkar hugmyndir hljóðnað að mestu.
Árið 1998 lögðu tveir þingmenn Sjálfstæðisflokksins – Pétur Blöndal og Vilhjálmur Egilsson – fram frumvarp til breytinga á lögum um tekjuskatt. Þar var lagt til að tekjuskattur og útsvar lækkaði í undir 20% á sjö árum. Um leið átti að fella niður persónuafslátt, sjómannaafslátt, vaxtabætur og hátekjuskattinn svokallaða. Barnabætur átti að fella undir sérlög og taka upp sérstakar húsnæðisbætur í stað húsaleigu- og vaxtabóta. Skattkerfið hefði orðið einfaldara og hrein skil orðið á milli skatta og nauðsynlegrar félagslegrar aðstoðar.
Nokkrum árum áður hafði sá er hér ritar sett fram hugmyndir um 5% flatan tekjuskatt og sýnt fram á hvernig það væri raunhæft með uppskurði ríkiskerfisins, án þess að skerða hlut velferðarkerfisins.
Gríðarlegur vöxtur tekna ríkissjóðs vegna efnahagslegrar uppsveiflu sannfærði mig enn frekar um skynsemi þess að lækka tekjuskattinn verulega og fella niður að mestu. Í skjóli aukinna tekna hafði lausung náð að grafa um sig í fjármálum ríkis og sveitarfélaga. Með því að minnka tekjuauka ríkisins í góðærinu hefði aftur komist á aðhald og ráðdeild, að öðru óbreyttu.
Þetta gætu þingmenn haft í huga á komandi vetri þegar þeir berjast við úrtölumenn sem telja aldrei réttan tíma eða aðstæður til að lækka álögur á landsmenn.
Saga af tíu vinum
Dæmisaga sem dr. David R. Kamerschen, prófessor í hagfræði við Háskólann í Georgíu, mun hafa sett saman varpar með einföldum hætti ljósi á alvarlega galla stighækkandi tekjuskatts. Ég hef nýtt mér þessa dæmisögu í ræðu og riti en staðfært hana og breytt lítillega, en hún gefur okkur ágæta innsýn í íslenska skattkerfið eftir að því var kollvarpað á síðasta kjörtímabili. Um leið skýrir sagan ágætlega hvers vegna það er erfitt pólitískt að lækka skatta undir kerfi stighækkandi skattheimtu, jafnvel þótt öll hagræn rök mæli með lækkun:
Tíu félagar hittast vikulega og fá sér bjór. Reikningurinn er upp á 10 þúsund krónur. Þeir skipta reikningnum á milli sín með sama hætti og þeir greiða skatta og styðjast þá við tekjutengt skattkerfi. Því hærri tekjur, þeim mun meira er greitt. Því lægri tekjur, þeim mun lægri er greiðslan og jafnvel er ekkert greitt.
Niðurstaðan:
- Fyrstu fjórir félagarnir greiða ekkert.
- Fimmti félaginn greiðir 100 krónur.
- Sá sjötti greiðir 300.
- Sá sjöundi greiðir 700.
- Sá áttundi greiðir 1.200.
- Sá níundi greiðir 1.800.
- Tíundi félaginn (sá ríkasti) greiðir 5.900, eða 59% af heildarfjárhæðinni.
Bareigandinn hefur áttað sig á því að þessir tíu fræknu vinir eru bestu viðskiptavinir hans og því nauðsynlegt að gera vel við þá. Með því vill hann tryggja viðskiptin enn betur og eiga það síður á hættu að þeir færi sig yfir til keppinautar á næsta götuhorni.
Dag einn tilkynnir bareigandinn að hann hafi ákveðið að veita félögunum 20% afslátt. Í stað þess að þeir greiði 10 þúsund krónur verði reikningurinn hér eftir átta þúsund krónur.
Vinirnir fagna og ákveða að halda sig við regluna um að hlutur hvers og eins sé áfram tekjutengdur. Eftir sem áður greiða fjórir tekjulægstu vinirnir ekkert. En hvernig er þá best að skipta tvö þúsund króna afslættinum?
Félagarnir eru sammála um að skipta afslættinum á milli þeirra sex sem greiða fyrir drykkjuna. En þeir átta sig strax á því að ef tvö þúsund krónum er skipt í sex hluti koma 333,33 krónur í hlut hvers og eins. Það gengur auðvitað ekki enda yrði niðurstaðan sú að sá fimmti og sá sjötti fengju í raun greitt fyrir að drekka bjórinn. Sá fimmti fengi 233,3 krónur og sá sjötti um 33,3 krónur.
Einföld lausn
Bareigandinn er með lausnina. Best sé að skipta afslættinum þannig að þeir tekjulægstu fái hlutfallslega mesta afsláttinn. Á þetta sættast félagarnir og reikningurinn skiptist því þannig:
- Fyrstu fjórir félagarnir greiða ekkert frekar en áður.
- Fimmti félaginn greiðir ekkert (100% afsláttur)
- Sjötti greiðir 200 krónur í stað 300 króna (33% afsláttur)
- Sjöundi greiðir 500 krónur í stað 700 króna (28% afsláttur)
- Áttundi greiðir 900 krónur en ekki 1.200 krónur (25% afsláttur)
- Níundi félaginn greiðir 1.400 en ekki 1.800 (22% afsláttur)
- Tíundi félaginn, sá ríkasti, greiðir 4.900 krónur í stað 5.900 króna (16% afsláttur). Hlutur hans í heildarreikningi er nú liðlega 61% en var áður 59%.
Þannig eru allir betur settir en áður og sá fimmti fær nú að drekka sinn bjór án þess að greiða nokkuð. Þrátt fyrir að auðmaðurinn í hópnum hafi fengið helming þess afsláttar sem bareigandinn ákvað að veita hefur hlutdeild hans í heildarreikningi hækkað úr 59% í 61%. Afslátturinn hefur með öðrum orðum aukið hlutfallslega byrði hans enda drekka nú fimm vinir hans frítt.
Þegar félagarnir eru að kveðja hver annan renna hins vegar tvær grímur á menn.
„Ég fékk aðeins 100 krónur í minn hlut af tvö þúsund króna afslætti,“ hrópar sjötti félaginn. „Hann fékk hins vegar eitt þúsund krónur – tíu sinum meira en ég,“ bætir hann við og bendir á þann tíunda og ríkasta.
„Þetta er rétt,“ hrópar sá fimmti, sem nú fékk að drekka frítt. „Ég sparaði einnig aðeins hundrað kall. Þetta er ósanngjarnt.“
„Nákvæmlega,“ bætti sjöundi maðurinn. „Þeir ríku fá alltaf meira í sinn hlut.“
„Bíðið nú aðeins,“ hrópaði einn þeirra sem alltaf hafa drukkið frítt. „Við fengum ekkert í okkar hlut. Þetta er enn eitt dæmið um óréttlæti. Líkt og í skattkerfinu eru þeir tekjulægstu arðrændir.“
Þannig æsist leikurinn og endar með því að tíundi félaginn er umkringdur af hinum. Félagarnir níu ganga síðan í skrokk á hinum ríka, sem fékk eitt þúsund króna afslátt.
Viku síðar er mætt á barinn en auðmaðurinn lætur ekki sjá sig. Níumenningarnir drekka og spjalla. En síðan kemur að uppgjöri. Þá rennur upp fyrir þeim að þeir hafa ekki lengur efni á því greiða fyrir drykkjuna. Þeir eiga ekki einu sinni fyrir helmingi upphæðarinnar.
Þannig virkar tekjutengt skattkerfi.
Tíundi félaginn situr nú á öðrum bar og drekkur sinn bjór í næði. Hann greiðir aðeins fyrir það sem hann drekkur og tekur ekki þátt í að greiða fyrir drykkju annarra og sparar verulega peninga. Fyrrverandi félagar hans hafa hins vegar ekki lengur efni á að hittast.
Gamli barinn er nú í niðurníðslu enda hefur stórkostlega dregið úr viðskiptunum.
