Varla er hægt að halda því fram að vel hafi tekist til við rekstur Ríkisútvarpsins frá því að stofnuninni var breytt í opinbert hlutafélag [ohf.] árið 2007. Uppsafnað tap félagsins frá apríl 2007 nemur 1.269 milljónum króna á verðlagi ársins 2012. Á sama tímabili hefur Ríkisútvarpið fengið liðlega 19 þúsund milljónir króna í afnotagjöld (eða þjónustugjöld, eins og þau heita í ársreikningi).
Ríkisútvarpið hefur verið rekið sem opinbert hlutafélag frá apríl 2007. Samkvæmt stofnefnahag var eigið fé fyrirtækisins 879 milljónir króna (um 1.300 milljónir á verðlagi 2012). Vegna taprekstrar ákvað ríkisstjórn, undir forystu Katrínar Jakobsdóttur, þáverandi menntamálaráðherra, að styrkja fjárhagsstöðu RÚV enda hafði eigið fé rýrnað um 59 milljónir króna mánaðarlega frá apríl 2007 til ársloka 2008. Í apríl 2009 ákvað ríkið að breyta 562 milljóna króna skuld RÚV í hlutafé, en hið opinberlega hlutafélag var þá tæknilega gjaldþrota.
Ekki glæsileg mynd
RÚV blæðir út og það þrátt fyrir milljarða í forgjöf. Í heild hefur ríkisfjölmiðilinn haft tæpar 30 þúsund milljónir í heildartekjur en tapað 1.269 milljónum eins og áður segir. Rekstur Ríkisútvarpsins var síst skárri á árunum fyrir formbreytinguna, en 2005-2006 tapaði fyrirtækið um 960 milljónum króna á verðlagi síðasta árs. Á síðustu tíu árum nemur heildartap stofnunarinnar 3.183 milljónum króna á föstu verðlagi. Krónískt tap hefur því lítið með rekstrarform stofnunarinnar að gera.
Það er ekki sérstaklega glæsileg mynd sem blasir við nýrri stjórn Ríkisútvarpsins. Augljóst er að ekki verður hægt að reka hið opinbera hlutafélag í óbreyttri mynd nema ríkissjóður sé tilbúinn til að hlaupa reglulega undir bagga með fyrirtækinu.
Menntamálaráðherra, sem ber ábyrgð á Ríkisútvarpinu ohf., hefur um tvennt að velja:
• Hann getur sætt sig við óbreytt skipulag, þar sem ríkið keppnir við einkarekna ljósvakamiðla. Um leið þarf hann að vera reiðubúinn til að beita sér fyrir því að ríkið leggi fyrirtækinu reglulega til eigið fé líkt og gert hefur verið.
• Hann getur tekið ákvörðun um að beita sér fyrir því að ríkisrekstur í fjölmiðlun verði brotinn upp, lífi hleypt í einkarekna fjölmiðla og gefið um leið íslensku menningar- og listalífi gríðarlegt tækifæri.
Lítið ríkisfyrirtæki
Í grein sem undirritaður skrifaði í tímaritið Þjóðmál vorið 2010 var eftirfarandi lagt til:
1. Ríkisútvarpið lagt niður í núverandi mynd. Fasteignir fyrirtækisins (þá fyrst og fremst Efstaleiti) seldar og skuldir greiddar niður og starfsemin flutt í lítið og hentugt húsnæði.
2. Ríkisútvarpið reki eina útvarpsrás og eina sjónvarpsrás.
3. Ríkisútvarpið hættir allri dagskrárgerð, fyrir utan að reka fréttastofu fyrir útvarp en sjónvarpsfréttir verða lagðar niður. (Eftir að fréttastofur Sjónvarps og Útvarps voru sameinaðar hafa sjónvarpsfréttir ekki orðið mikið meira en útvarpsfréttir í mynd, og að stærstum hluta endurtekning á útvarpsfréttum.)
4. Ríkisútvarpið hættir kaupum á öllu afþreyingarefni frá erlendum aðilum. RÚV getur eftir sem áður keypt erlent fræðslu- og menningarefni enda fari sá kostnaður ekki yfir 10% af heildardagskrárkostnaði.
5. Allt dagskrárefni útvarps og sjónvarps, annað en fréttir, verður keypt af innlendum aðilum samkvæmt ákveðinni dagskrárstefnu.
6. Ríkisútvarpinu verður bannað að selja auglýsingar eða kostun á einstökum dagskrárliðum.
Með þessum breytingum verður til lítið ríkisfyrirtæki með nokkrum tugum starfsmanna, sem sinna fréttaflutningi, útsendingarstjórn og yfirumsjón með efniskaupum.
Þúsundir milljóna
Í heild nam rekstrarkostnaður Ríkisútvarpsins 5.162 milljónum króna á síðasta reikningsári. Heildarlaunakostnaður var 2.248 milljónir króna en meðalfjöldi fastráðinna starfsmanna var 305. Meðalkostnaður á hvert stöðugildi var því liðlega 614 þúsund krónur á mánuði.
Fjárlög gera ráð fyrir að framlag til Ríkisútvarpsins í gegnum útvarpsgjaldið nemi á þessu ári um 3.195 milljónum króna. Verði skipulagi og rekstri Ríkisútvarpsins breytt með þeim hætti sem hér er lagt til má ætla að kostnaður vegna yfirstjórnar og dreifingar efnis verði vart hærri en 900 milljónir (líklega töluvert lægri). Þá standa eftir a.m.k. 2.295 milljónir króna. Þessum fjármunum er hægt að verja óskiptum til innlendrar dagskrárgerðar að frádregnum 10% sem standa undir kaupum á erlendu menningarefni.
Allt mun krauma
Með öðrum orðum: Á hverju ári verður þúsundum milljóna varið til kaupa á innlendu útvarps- og sjónvarpsefni. Í áðurnefndri Þjóðmálagrein var fullyrt að ef þessi leið yrði farin myndi allt þjóðfélagið krauma:
„Við munum leysa úr læðingi krafta og hugmyndasköpun sem auðgar íslenskt menningar- og viðskiptalíf langt umfram drauma. Íslendingar verða í sérflokki þegar kemur að listum og menningu. Engin þjóð í heiminum mun verja jafnmiklum fjármunum með beinum hætti til lista og menningar og varðveislu eigin sögu og tungu. Við munum sjá sprengingu sem á vart sinn líka og skapa áður óþekkt skilyrði fyrir fullhuga á öllum sviðum sköpunar. Best af öllu er að þjóðfélagið allt verður skemmtilegra.
Íslendingar njóta þeirrar gæfu að eiga ótrúlega hæfileikaríkt fólk á öllum sviðum lista og menningar. Vandinn er sá að við erum að sóa fjármunum á þessu sviði. Besta dæmið er Ríkisútvarpið. Því miður virðist sem lítill pólitískur vilji sé til þess að bæta þar úr. Alveg með sama hætti og þingmenn virðast ekki skilja að við erum á miklum villigötum þegar kemur að því að ákveða með hvaða hætti sameiginlegum fjármunum er varið til að styðja við listir og menningu, óháð því hvort það er hlutverk ríkisins yfirhöfuð að standa í slíku.“
Öflug vítamínssprauta
Ný stjórn Ríkisútvarpsins getur tekið þá ákvörðun að gerast málsvari staðnaðar stofnunar eða barist fyrir því að nýtt tímabil hefjist þar sem grunnur að stórsókn íslenskrar menningar hefst.
Það væri ekki ónýtt fyrir Illuga Gunnarsson menntamálaráðherra að beita sér fyrir því að gefa íslensku lista- og menningarlífi öfluga vítamínsprautu og fá í kaupbæti öflugri sjálfstæða fjölmiðla sem standa höllum fæti í ójafnri og ósanngjarnri samkeppni við ríkið.
En auðvitað geta stjórn RÚV, menntamálaráðherra og þingmenn tekið sameiginlega ákvörðun um að halda öllu óbreyttu. Blæðingin í Efstaleiti heldur þá áfram, skattgreiðendur þurfa að greiða reikninginn, íslenskir listamenn og dagskrárgerðarmenn verða af tækifærum og sjálfstæðir fjölmiðlar berjast áfram í bökkum.
