Það er ágæt regla, en ekki algild, að vera á varðbergi þegar allir þingmenn eins kjördæmis úr öllum flokkum taka höndum saman og berjast fyrir sérhagsmunum. Slík barátta er yfirleitt á kostnað annarra.
Tíu þingmenn Suðurkjördæmis töldu sig knúna til að mótmæla því að Ríkisútvarpið sagði upp fréttaritara á Suðurlandi. Þingmennirnir óttast að með því að leggja niður starf fréttaritara muni fréttaflutningur Ríkisútvarpsins „minnka verulega“. Þeir telja einnig að ákvörðun stjórnenda ríkisstofnunarinnar sé órökstudd.
Engar áhyggjur af áskrifendum
Hér verður ekki um það deilt að Magnús Hlynur Hreiðarsson sinnti starfi fréttaritara fyrir Ríkisútvarpið af alúð og dugnaði. Dugmikill fréttamaður, sem er fundvís á annað sjónarhorn, nálgast viðfangsefnið af kurteisi og virðingu, er hins vegar ekki mikilvægur fyrir ríkisrekna fréttastofu. En einkarekinn fjölmiðill telur slíkan mann eftirsóknarverðan enda liðu ekki margir dagar frá því að Magnús Hlynur fékk uppsagnarbréfið þangað til Stöð 2 bauð honum vinnu.
Með ráðningunni getur Stöð 2 treyst stöðu sína enn betur á Suðurlandi og sótt fram. Ólíkt Ríkisútvarpinu þarf einkarekna sjónvarpsstöðin að hafa áhyggjur af áskrifendum sínum. Stöð 2 stendur og fellur með áskrifendum. Stjórnendur Ríkisútvarpsins hafa litlar áhyggjur af óánægju Sunnlendinga, sem þurfa eftir sem áður að greiða lögþvinguð áskriftagjöld.
Þingmenn Suðurkjördæmis eru ekki fyrstu og ekki síðustu stjórnmálamennirnir sem reyna að hafa áhrif á hvernig staðið er að starfsmannamálum og rekstri Ríkisútvarpsins. Sveitarstjórnarmenn hafa látið í sér heyra þegar gerðar hafa verið breytingar á svæðisstöðvum og þingmenn hafa tekið málin upp í þingsal. Fáum kemur til hugar að velta upp þeim spurningum hvort rök séu fyrir því að ríkið standi í fjölmiðlarekstri eða hvort skipulag, uppbygging og hugmyndafræðin að baki ríkisreknum fjölmiðli séu röng – byggð á misskilningi. Það er líkt og menn séu fastir í viðjum vanans og gangi út frá því að það séu algild sannindi að nauðsynlegt sé að til sé fjölmiðill í ríkiseigu sem sinni fréttaflutningi, sendi út erlent léttmeti og standi í samkeppni við einkaaðila
Slíta á hinu undarlega sambandi
Það er eitthvað mikið að þegar stjórnmálamenn komast að þeirri niðurstöðu að þeir eigi að hafa bein afskipti af því hvernig staðið er að starfsmannamálum ríkisstofnana og -fyrirtækja. Verst er að fáir kippa sér upp við slíka afskiptasemi. Hún er talin eðlilegur hluti af þeim verkefnum sem alþingismenn og sveitarstjórnarmenn eigi að sinna.
Sjálfstæðisflokkurinn beitti sér fyrir því að breyta rekstrarformi Ríkisútvarpsins með lögum sem samþykkt voru í janúar 2007. Ríkisstofnunin varð að opinberu hlutafélagi og því tryggðar auknar þvingaðar áskriftartekjur frá einstaklingum og lögaðilum. Markmið laganna var að styrkja fjárhagsstöðu ríkisfyrirtækisins, sem hafði glímt við krónísk fjárhagsleg vandamál um árabil, og gefa stjórnendum sveigjanleika í rekstri – gera Ríkisútvarpið samkeppnishæfara gagnvart einkaaðilum.
Þessi markmið hafa náðst. Fjárhagsleg staða Ríkisútvarpsins er allt önnur og betri en áður og fyrirtækinu var tryggð yfirburðastaða í samkeppni við frjálsa fjölmiðla. Hins vegar má færa rök fyrir því að stjórnendum Ríkisútvarpsins hafi ekki tekist vel að uppfylla lögbundnar skyldur, ekki síst þegar kemur að því að veita „áreiðanlega“ og „hlutlausa“ fréttaþjónustu og „leggja rækt við íslenska tungu, sögu þjóðarinnar og menningararfleifð“.
Mörgum kann að þykja það kaldhæðnislegt að það skuli hafa verið sjálfstæðismenn sem áttu frumkvæði að því að skjóta styrkum stoðum undir rekstur Ríkisútvarpsins. Margir sjálfstæðismenn hafa lengi haft horn í síðu Ríkisútvarpsins og meðal annars gagnrýnt fréttastofu þess harðlega fyrir óvandaðan og hlutdrægan fréttaflutning. Þá er eitthvað öfugsnúið við það að berjast gegn einokun ríkisins á öldum ljósvakans í mörg ár, hafa forystu um að einkaaðilum sé heimilað að reka útvarps- og sjónvarpsstöðvar, en tryggja síðan ríkinu yfirburðastöðu í samkeppninni.
Ástar- og haturssambönd eiga sér því margar hliðar. Það er kominn tími til þess að sjálfstæðismenn slíti þessu undarlega sambandi við Ríkisútvarpið. Í stað þess að mótmæla breytingum, uppsögnum einstakra fréttamanna eða vinnubrögðum fréttastofunnar, eiga þingmenn Sjálfstæðisflokksins, að hefja umræðu um hlutverk ríkisins á fjölmiðlamarkaði. Þeir eiga að leggja fram hugmyndir um hvernig best verði tryggt að einkareknir fjölmiðlar geti keppt gegn ægivaldi ríkisins og hvernig best sé staðið að ræktun íslenskrar tungu, menningar og sögu.
Gjörbreytt hlutverk
Líklegast er það borin von að pólitísk samstaða takist um að leggja Ríkisútvarpið niður en ætla má að jarðvegur sé fyrir því að stokka upp spilin með róttækum hætti. Undirritaður hefur sett fram hugmyndir um að leggja Ríkisútvarpið niður í núverandi mynd, selja fasteignir og greiða skuldir. Í samræmi við nýtt skipulag verði starfsemin í litlu og hentugu húsnæði. Nýtt Ríkisútvarp sinnir ekki dagskrárgerð fyrir utan fréttastofu útvarpsins, heldur kaupir allt efni af sjálfstæðum framleiðendum. Það kaupir ekki afþreyingarefni frá erlendum aðilum en kaupir erlent fræðslu- og menningarefni enda fari kostnaðurinn ekki yfir 10% af heildardagskrárkostnaði. Ríkisútvarpinu verður bannað að selja auglýsingar og kostun.
Til verður lítið ríkisfyrirtæki með nokkrum tugum starfsmanna, sem sinna fréttaflutningi, útsendingarstjórn og yfirumsjón með efniskaupum.
Kraftur og hugmyndasköpun
Hér eru ekki forsendur til þess að leggja fram heildstæða rekstraráætlun fyrir hið nýja Ríkisútvarp. Hins vegar má leiða rök að því að sameiginlegur rekstrarkostnaður (laun, rekstur fasteigna, útsendingar- og dreifingarkostnaður) verði ekki meiri en 900 milljónir króna á ári. Sé miðað við síðasta rekstrarár námu tekjur 3.248 milljónum að frádregnum auglýsingum og kostun. Þannig standa eftir nær 2.350 milljónir króna sem renna í dagskrárgerð. Sé gert ráð fyrir að 10% renni til kaupa á erlendu fræðslu- og menningarefni getur Ríkisútvarpið varið yfir 2.100 milljónum króna til kaupa á innlendu dagskrárefni – á hverju einasta ári.
Með þessu verður leystur úr læðingi ótrúlegur kraftur og hugmyndasköpun sem mun auðga íslenskt menningarlíf um allt land. Við fáum nýtt blóð, nýjar hugmyndir og jafnvel nýja snillinga á öldur ljósvakans. Einstaklingar um allt land sem hafa áhuga á og hæfileika til að sinna dagskrárgerð fá tækifæri sem þeir geta aðeins látið sig dreyma um að óbreyttu. Kvikmynda-, dagskrárgerðar- og listamenn eignast áður óþekkta möguleika til að framleiða þætti fyrir útvarp og sjónvarp; kvikmyndir, framhaldsþætti, skemmtiþætti, fréttaskýringaþætti, umræðuþætti, tónlist, leikrit, heimilda- og fræðsluþætti.
Ekki er víst að öllum þingmönnum eða sveitarstjórnarmönnum hugnist að gera breytingar á Ríkisútvarpinu, líkt og hér er lagt til. En það væri skynsamlegt, þegar þeir telja nauðsynlegt að mótmæla uppsögnum eða skipulagsbreytingum hjá ríkisstofnun /-fyrirtæki, að spyrja hvort vandinn liggi ekki í lögbundnu skipulagi sem rekstur viðkomandi fyrirtækis eða stofnunar byggist á.
