Óli Björn Kárason
Þá liggur það fyrir. Samfylkingin telur að sóknarfærin séu til vinstri í samkeppni við Vinstri græna. Samtals fengu þessir tveir flokkar 27,7% atkvæða í síðustu þingkosningum og töpuðu nær 28%-stigum. Fylgi flokkanna var í heild litlu meira en 25,5% meðalfylgi Samfylkingarinnar frá stofnun. Samkvæmt nýjustu skoðanakönnun MMR nýtur Samfylkingin stuðnings 15,5% kjósenda en svo „skemmtilega“ vill til að það er helmingur af því metfylgi sem flokkurinn fékk í kosningunum 2003. Úrslit kosninganna ollu forystu Samfylkingarinnar vonbrigðum. Draumurinn um að verða stærsti stjórnmálaflokkur landsins rættist ekki.
Það var í skugga veikrar stöðu, eftir tæplega tvö ár í stjórnarandstöðu og eftir verstu útreið í kosningum í síðari tíma sögu landsins (og þó víðar væri leitað), sem landsfundur Samfylkingarinnar ákvað að endurnýja umboð sitjandi formanns með einu atkvæði og 49,5% atkvæða. Til að geirnegla nýja sókn flokksins var ákveðið að umbylta stefnunni í náttúruvernd.
Þvert á yfirlýsingar og störf
Þvert á allt tal, yfirlýsingar og störf ráðherra og þingmanna Samfylkingarinnar í ríkisstjórnum síðustu ára, var lýst andstöðu við nýtingu hugsanlegra olíulinda á Drekasvæðinu og undirstrikað að „mistök hefðu verið gerð þegar leit var hleypt af stað á Drekasvæðinu“. Nú þurfi „að vinda ofan af þeirri leit og vinnsluáformum og lýsa því yfir að Íslendingar hyggist ekki nýta hugsanlega jarðefnaorkukosti í lögsögu sinni“.
Fá ef nokkur dæmi eru fyrir því að stjórnmálaflokkur gjörbreyti stefnu sinni með jafn afgerandi hætti á einum eftirmiðdegi og gert var á landsfundi Samfylkingarinnar. Orð og gjörðir kjörinna fulltrúa flokksins voru gerð að engu í einni svipan.
Undir lok janúar síðastliðins studdu allir þingmenn Samfylkingarinnar lög um stofnun sérstaks ríkisolíufélags. Þar á meðal voru formaður og varaformaður flokksins en áskorandinn Sigríður Ingibjörg Ingadóttir var fjarverandi þegar greidd voru atkvæði. Enginn þingmaður greiddi atkvæði gegn frumvarpinu.
Sanngjarnt er að halda því fram að Samfylkingin hafi öðrum flokkum fremur barist fyrir því að Ísland geti átt möguleika á því að verða olíuríki. Þá hefur verið litið til Noregs og þeirra auðæfa sem olíuvinnsla hefur fært frændum okkar. Þannig var Össur Skarphéðinsson vart búinn að koma sér fyrir sem iðnaðarráðherra í ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar árið 2007 þegar hann byrjaði að láta sig dreyma um embætti olíumálaráðherra. Þá strax hóf hann að ryðja brautina fyrir rannsóknum á Drekasvæðinu og tala fyrir nauðsyn þess að stofna sérstakan olíusjóð og ríkisolíufélag.
VG styður olíuleit
Össur hélt áfram að vinna að framgangi málsins í ríkisstjórn Samfylkingar og VG en fram að þingkosningum 2009 var hann iðnaðarráðherra auk þess að ráða ríkjum í utanríkisráðuneytinu.
Svo virðist sem aðeins einu sinni hafi hlaupið snurða á þráðinn í samstarfi við VG í olíumálinu. Nokkrum dögum fyrir kosningar lýsti Kolbrún Halldórsdóttir umhverfisráðherra því yfir að olíuvinnsla væri í andstöðu við hugmyndafræði Vinstri grænna um sjálfbæra þróun, sjálfbæra orkustefnu og atvinnustefnu. Ummælin féllu 22. apríl í fréttatíma Stöðvar 2. Áður en kvöldið var liðið sendi VG út tilkynningu þar sem áréttað var að „flokkurinn hefur ekki lagst gegn olíuleit á Drekasvæðinu“:
„Vinstri græn hafa að sjálfsögðu sett alla fyrirvara um umhverfisáhrif og mengunarvarnir við mögulega olíuleit og olíuvinnslu eins og í öllum öðrum málum, en þingmenn flokksins hafa stutt hugmyndir um þjónustumiðstöð fyrir olíuleit á norðanverðum Austfjörðum.“
Með þessa yfirlýsingu í farteskinu vann ríkisstjórn Samfylkingar og VG að því að hrinda draumnum um íslenskt olíuríki í framkvæmd.
Katrín Júlíusdóttir, sem tók við iðnaðarráðuneytinu eftir kosningar 2009, var ekki síður áhugasöm en Össur um olíuleit og -vinnslu og það víðar en á Drekasvæðinu. Í fyrirspurnartíma á Alþingi í mars 2010 lýsti hún því yfir að Öxarfjörður og Skjálfandi væru „alltaf uppi á borðum hjá okkur“ en nú væri „hins vegar verið að fókusera á Drekasvæðið“.
Bjartsýnin skein af Katrínu á þingi í nóvember sama ár:
„Og ég er afar bjartsýn fyrir framtíðarolíuvinnslu Íslendinga tengda Drekasvæðinu og tel að við eigum eftir að sjá hana verða að veruleika, jafnvel í okkar tíð sem stjórnmálamanna hér á þessu þingi.“
„Orkuþríhyrningur“
Á ráðstefnu Arion banka í júní 2012 var Össur Skarphéðinsson vonglaður og taldi að fyrir árið 2025 mætti gera ráð fyrir þremur olíusvæðum norður af Íslandi – einskonar „orkuþríhyrningi“ sem nái frá Austur-Grænlandi til Jan Mayen. Í ljósi legu Íslands og sterkra innviða væri eðlilegt að Ísland yrði miðstöð þjónustu við olíuleit og -vinnslu.
Eftir að Steingrímur J. Sigfússon, leiðtogi Vinstri grænna, tók við sem atvinnu- og nýsköpunarráðherra, var hann áhugasamur um olíuvinnslu og sór sig í bandalag með samfylkingum. Smugan – vefrit VG – sagði 10. desember 2012:
„Steingrímur J. Sigfússon atvinnuvegaráðherra segir í blaðinu (Financial Times) að olíufundur geti haft mikil áhrif á íslenskan efnahag þótt einungis verði hægt að vinna lítið magn, landið gæti orðið í svipaðri stöðu og Noregur sem sé lítið land, Ísland sé hinsvegar örlítið og Færeyjar enn minni.“
Steingrímur J. varði olíuáformin fimlega í grein sem birtist í Fréttablaðinu 12. janúar 2013. Nokkrum dögum áður höfðu verið veitt tvö sérleyfi til rannsókna og vinnslu kolvetnis á Drekasvæðinu. Steingrímur sagði útgáfu leyfanna áfanga á langri leið:
„Á það er þó réttilega bent að aðeins megi vinna um þriðjung þekktra kolefnisbirgða í jörðu næstu fjörutíu árin eða svo ef markmið um að halda hlýnun jarðar innan við tvær gráður eigi að nást. Af þessum birgðum eru hins vegar tæpir tveir þriðju kol og brúnkol og því er ljóst að langmestum sköpum skiptir fyrir loftslagið hvort tekst að draga úr brennslu þeirrar gríðarlegu kolefnisuppsprettu. Kröfur um að Ísland gefi fyrir fram frá sér hugsanlega olíuvinnslu, sem væntanlega yrði í afar takmörkuðum mæli, í þágu baráttunnar gegn hlýnun jarðar verður að skoða í þessu stóra samhengi öllu. Ekki ætlum við að fórna sjálfbærum fiskveiðum okkar vegna ofveiði annarra þjóða.“
Össur Skarphéðinsson skrifaði í Fréttablaðið 4. mars 2013 – í aðdraganda kosninga – að hagnaðurinn af olíuvinnslu gæti runnið í sérstakan olíusjóð að fordæmi Norðmanna:
„Þannig yrði tryggt að afrakstur lindanna kæmi núverandi kynslóðum aðeins til góða að litlu leyti en yrði ávaxtaður fyrir komandi kynslóðir, í krafti þeirrar fallegu röksemdar að hinir ófæddu eigi sinn skerf í endanlegum auðlindum þjóðarinnar.“
Aukin pólitísk áhætta
Þessi fallega framtíðarsýn í aðdraganda kosninga átti ekki síst að höfða til yngri kjósenda. Nú hefur landsfundur Samfylkingarinnar ákveðið að þessi framtíðarsýn hafi verið byggð á „mistökum“ og því nauðsynlegt „að vinda ofan“ af þeim. Á grunni þessara „mistaka“ hafa fyrirtæki á sviði olíuleitar verið tilbúin til að leggja í tugmilljarða fjárfestingar. Líklega eiga þau að éta það sem úti frýs.
Stjórnmálaflokkar hafa fullt leyfi til að taka U-beygju í stefnumörkun. Líklega munu fjárfestar – innlendir sem erlendir – hugsa sig tvisvar um þegar og ef Samfylkingin kemst aftur í ríkisstjórn.
Áhætta er alltaf til staðar þegar ráðist er í uppbyggingu atvinnulífsins en fjárfestar forðast pólitíska áhættu eins og heitan eldinn. Þátttaka samfylkinga í ríkisstjórn á komandi árum mun auka hina pólitísku áhættu og draga úr áhuga fjárfesta á íslensku atvinnulífi. Ekki aðeins er varðar hugsanlega olíuvinnslu og þjónustu, heldur á öllum sviðum.
Samfylkingin hefur sýnt að kúvending í mikilvægum málum getur alltaf verið handan við hornið – á næsta landsfundi. En kannski tekst Samfylkingunni vel upp á atkvæðaveiðum á grunnslóð VG enda hafa Vinstri grænir borið á sig dálítið af olíu á síðustu árin.
