Óli Björn Kárason
Á hverjum degi reyna góðhjartaðir stjórnmála- og embættismenn að hafa vit fyrir samferðamönnum sínum sem í „fávisku“ sinni vita ekki hvað þeim er fyrir bestu. Lög eru innleidd og reglugerðir settar í þeim göfuga tilgangi að verja almenning gagnvart sjálfum sér. Eftirlitsstofnunum er komið á fót til að tryggja að einstaklingar og fyrirtæki fari eftir fyrirmælum. Í nafni umhyggju eru sérstakir skattar lagðir á vörur sem hinir góðhjörtuðu telja ekki æskilegt að venjulegt fólk neyti í miklum mæli. Aðrar vörur eru bannaðar.
Ríki barnfóstrunnar þenst út og faðmur hennar breiðir úr sér enda henni fátt mannlegt óviðkomandi. Ríkisbarnfóstran hefur tekið að sér að ala okkur upp og tryggja að enginn fari sér að voða. Þess vegna hefur hún ákveðið – í nafni heilbrigðis – að við Íslendingar skulum aðeins borða íslenska kjúklinga, svína- og nautakjöt. Aðeins útvaldir megi nota írskt smjör til að framleiða íslenska osta. Í visku sinni hefur barnfóstran ákveðið að rauðvínið skuli selt í sérbúðum ríkisins, undir vakandi eftirliti þar sem vöruúrvalið ræðst af öðru en vilja og löngun viðskiptavinanna.
Stöðugt á varðbergi
Þótt ríkisbarnfóstran sé ströng og eigi oft erfitt með að fyrirgefa hefur hún á stundum þurft að láta undan. Einu sinni var barnfóstran sannfærð um að ekkert okkar hefði gott af því að hlusta eða horfa á annað en ríkisstimplað ljósvakaefni. Í umhyggju sinni var barnfóstran þess fullviss að það væri miklu betra að landsmenn drykkju sterka drykki í stað þess að leggjast í bjórdrykkju, nema þá helst í flugvélum og á sólarströndum.
En ríkisbarnfóstran gefur aldrei eftir án átaka og hún er stöðugt á varðbergi fyrir nýjum hættum. Í ástríki sínu er hún sannfærð um að fákunnandi einstaklingar geti ekki borið ábyrgð á eigin lífi og fyrirtækjum sé ekki treystandi til að bjóða góða vöru og þjónustu á hagstæðu verði. Reglur, eftirlit og höft eru einkunnarorðin sem unnið er eftir.
Mörgum líður vel í hlýjum og öruggum faðmi barnfóstrunnar, lausir undan áhyggjum sem fylgja því að axla ábyrgð. Afleiðingin er sú að farið er að líta á neytendur sem hóp af kjánum, einfeldningum eða ómálga smábörnum.
Kjáninn varaður við
Af ótta við barnfóstruna og í samræmi við þær kröfur sem hún hefur sett í samráði við evrópsk samtök barnfóstra, leggja framleiðendur út í að merkja vörur sínar með ærnum tilkostnaði. Ekki til að veita upplýsingar um innihald og eðli vörunnar heldur til að vara kjánann – kaupandann – við. Í samræmi við tilskipun barnfóstrunnar er gengið út frá því að almenn heimska sé ráðandi. Þannig segir á umbúðum fyrir smur- og hreinsiefni að „ef efnið er drukkið“ þá „hafið samband við lækni“. Með öðrum orðum er gengið út frá því að einhverjum komi til hugar að svala þorsta sínum á smur- og hreinsiefni. Á dós með viðarvörn er tekið fram að efnið geti „valdið lungnaskaða við inntöku“. Á þrýstihylki með kveikjaragasi er tekið fram að reykingar séu bannaðar og lagt bann við að úða á eld eða glóandi hluti.
Skordýraeitur er merkt sérstaklega og bent á að ekki megi geyma það hjá matvælum eða öðrum neysluvörum og sérstaklega er tekið fram:
„Ekki má nota efnið á fólk eða húsdýr.“
Í samræmi við kröfu barnfóstrunnar er undirstrikað að ekki megi nota skordýraeitrið á „fleti þar sem matvæli eru unnin, matbúin eða þeirra neytt“.
Í bæklingi sem fylgir rafmagnssög er varað við að setja hendurnar fyrir sagarblaðið. Með sama hætti er sérstaklega tekið fram á umbúðum Súperman-búnings, að þó menn klæðist búningnum geti þeir ekki flogið. Á sama tíma og kaupandi Súperman-búningsins er upplýstur um þessa annmarka eru merkingar umbúða matvæla (í samræmi við reglur) oftar en ekki illskiljanlegar.
Buddan er fórnarlambið
Auðvitað skaða þessar merkingar fáa. Það eru aðeins peningabuddur neytenda sem eru fórnarlömb enda greiða þeir á endanum kostnaðinn. En merkingarnar eru birtingarmynd barnfóstruríkisins þar sem byggt er á hugmyndafræði forræðishyggjunnar um nauðsyn þess að hafa vit fyrir fávísum almenningi.
Í skjóli forræðishyggju barnfóstrunnar hefur eftirlitsiðnaðurinn fengið að leika lausum hala. Öflugar eftirlitsstofnanir eru taldar mikilvægari en almenn löggæsla og öryggi borgaranna. Opinberu fé er því dælt í stofnanir en framlög til löggæslu eru skorin við nögl. Forgangsröðun forræðishyggjunnar er skýr að þessu leyti.
Á undanförnum áratugum hafa opinberar stofnanir fengið æ ríkari valdheimildir. Leiðarahöfundur Morgunblaðsins (31. júlí 2013) hefur haldið því fram að margar þessara stofnana hafi „sýnt að þær kunna ekki með þær að fara“:
„Þær gæta ekki meðalhófs. Þær svara ekki eða eins og út úr kú athugasemdum þolendanna, sem eru hluti almennings í landinu. Gerðar eru óbilgjarnar kröfur til þeirra sem í myllu stofnananna lenda, en síðan er dregið á langinn að gera hreint fyrir sínum eigin dyrum. Eins og bent hefur verið á, þá virðist iðulega út frá því gengið að í samskiptum við slíkar stofnanir hafi sönnunarbyrðinni heimildarlaust verið snúið við.“
Varlega má ætla að beinn kostnaður íslenskra fyrirtækja vegna opinbers eftirlits sé 15-20 milljarðar króna á ári. Óbeinn kostnaður vegna minni framleiðni, lakari samkeppnisstöðu og skilvirkni hleypur á milljörðum.
Þannig rýrir ríkisbarnfóstran lífskjör almennings – skjólstæðinga sinna – á hverju ári. Á móti kemur að við erum hægt og bítandi orðin áhyggjulítil um eigin farsæld. Og tilfinningin fyrir því hvað það er að vera frjáls einstaklingur dofnar í hvert sinn sem barnfóstran breiðir út faðminn.
