Ég hafði ekki mikinn áhuga á því að ganga til liðs við Sjálfstæðisflokkinn þegar ég hafði aldur til. Flokkurinn höfðaði ekki til ungs manns sem hafði heillast af hugmyndum Friedrichs A. Hayeks og annarra hagfræðinga og heimspekinga sem tóku sér varðstöðu um frelsi einstaklingsins. Þjóðfélög Vesturlanda voru enn sýkt af hugmyndafræði sameignarsinna, sósíalista og ríkissinna. Hayek og aðrir frjálshyggjumenn gáfu hins vegar ungu fólki um allan heim nauðsynleg vopn í frelsisbaráttunni.

Efasemdir mínar um Sjálfstæðisflokkinn voru efnislegar. Samsteypustjórn með Framsóknarflokknum átti lítið skylt við þá hugmyndafræði sem viðreisnarstjórnin hafði innleitt og lagt grunn að mesta framfaraskeiði landsins. Innanmein í Sjálfstæðisflokknum voru heldur ekki til þess að gera hann aðlaðandi fyrir ungt fólk sem vildi berjast fyrir opnu og frjálsu þjóðfélagi.

Í Skagafirði – minni heimabyggð – var sótt að frjálsum bændum og sjálfstæðum atvinnurekendum. Þannig var reynt að knésetja bændur sem ráku eigið sláturhús. Þeir áttu fáa samherja en þó einn öflugri en aðra; Eykon – Eyjólf Konráð Jónsson – sem hótaði á skjóta hrút með eigin hendi ef bændurnir fengju ekki að reka sitt sláturhús. Frjálsir bændur og Eykon höfðu sigur og sláturhúsið var rekið áfram í nokkur ár. Löngu áður hafði Verslunarfélagið komist í þrot en Sauðárkróksbakarí stóð af sér allar tilraunir til að koma því á kné. En einkaframtakið – sjálfstæði atvinnurekandinn – átti undir högg að sækja í Skagafirði líkt og víða annars staðar.

Enn í dag er sótt að litlum sjálfstæðum fyrirtækjum þó með öðrum hætti sé.

Endurtekin saga?

Í nokkru er Sjálfstæðisflokkurinn í svipaðri stöðu og fyrir fjórum áratugum. Flokkurinn er í ríkisstjórn með Framsóknarflokknum og virðist líkt og þá eiga erfitt með að ná til yngri kjósenda. Stjórnarsamstarfið 1974-78 reyndist sjálfstæðismönnum dýrkeypt en flokkurinn tapaði 10% atkvæða í kosningum og fimm þingmönnum. Sama ár – 1978 – missti Sjálfstæðisflokkurinn meirihluta í borgarstjórn í fyrsta skipti – refsing Reykvíkinga fyrir það sem miður fór í landsmálum.

En á þessum árum var þrátt fyrir allt gróska í hugmyndafræði Sjálfstæðisflokksins. Ungir menn með róttækar hugmyndir höfðu komið fram á völlinn og meðal þeirra eldri voru öflugri talsmenn frelsis. Þar var Eykon fremstur meðal jafningja. Í ræðu á Varðarfundi árið 1977 voru skilaboð hans skýr. Hlutverk Sjálfstæðisflokksins í atvinnumálum væri að „innleiða meira frjálsræði, minni ríkisafskipti, öflugra einkaframtak, minni ríkisumsvif“:

„En þótt það sé rétt, að orð séu til alls fyrst, þá er hitt líka rétt, að þau hafa litla þýðingu, ef á framkvæmdunum stendur. Það hlýtur þess vegna að vera hlutverk okkar, sem til trúnaðarstarfa höfum valist fyrir Sjálfstæðisflokkinn og það fólk sem hann fyllir, að leitast við að mjaka stefnumálum áleiðis.“

Eykon hélt því fram að hægt væri að kalla kjörna fulltrúa til ábyrgðar ef þeir gerðu ekki allt sem í þeirra valdi stæði til að ná árangri í að hrinda stefnumálum í framkvæmd. Í hans huga var (og er) það hlutverk Sjálfstæðisflokksins að skapa svigrúm frjálsræðis, svigrúm fyrir athafnir og framtaksmönnum frelsi:

„Hlutverk flokka og stjórnmálamanna er ekki að fyrirskipa hvað eina og skipuleggja allt. Það er hlutverk þeirra, sem beina aðild eiga að atvinnurekstri. Þeim ber að sjá um samkeppnina og arðsemina.“

Fyrir okkur sjálfstæðismenn er gott að hafa þessa 37 ára gömlu ræðu í huga nú þegar líður að því að Alþingi kemur saman að nýju í haust. Þá mun reyna á þingmenn flokks að gera allt sem í þeirra valdi stendur til að stefnumál sjálfstæðismanna nái fram að ganga.

Málamiðlun er útilokuð

Auðvitað er ekki hægt að ætlast til þess að allt nái fram að ganga í samsteypustjórn. Þar gildir málamiðlun í mörgu og heilindi í samstarfi en sumt má aldrei gefa eftir.

Þannig geta þingmenn Sjálfstæðisflokksins aldrei gefið eftir þegar kemur að því að lækka skatta á launafólk eða skera upp skattkerfið þannig að horfið sé af braut sósíalískrar hugmyndafræði og innleiða efnahagslega hvata til framkvæmda.

Sjálfstæðisflokkurinn getur heldur ekki gert málamiðlun við að koma böndum á ríkisbáknið, sem Eykon taldi – fyrir nær 40 árum – að hefði þanist svo út að ekki yrði við unað. Síðan hefur „báknið“ lítið gert annað en að þenjast út.

Að öðru óbreyttu hefur Sjálfstæðisflokkurinn þrjú ár til að vinna að framgangi hugsjóna og stefnu sem mörkuð var á landsfundi. Í ályktun fyrir síðustu kosningar lagði landsfundur áherslu á eftirfarandi verkefni:

  • 1. Að ljúka skiptum á þrotabúum föllnu bankanna og afnema gjaldeyrishöft.
  • 2. Að stuðla að því að Íslendingar eigi greiðan aðgang að alþjóðlegum markaði.
  • 3. Að stuðla að efnahagslegum stöðugleika.
  • 4. Að lækka útgjöld ríkisins, lækka skatta og endurskoða bótakerfi.
  • 5. Að stefna að því að verðtryggð lán verði ekki almenn regla þegar kemur að húsnæðiskaupum almennings
  • 6. Að létta greiðslubyrði og auðvelda fjölskyldum að lækka húsnæðisskuldir með skattaafslætti vegna afborgana af lánum til eigin íbúðarkaupa.
  • 7. Að stuðla að því að neytendur á Íslandi njóti góðs af alþjóðlegri samkeppni.
  • 8. Að skapa skynsamlegra umhverfi um rekstur fjármálastofnana.
  • 9. Að verja eignarréttinn, grundvöll verðmætasköpunar.

Þetta eru verkefnin á komandi vetri auk þess sem Sjálfstæðisflokknum ber – í samræmi við grunnstefnu sína – að koma í veg fyrir að fáeinir útvaldir stundi viðskipti á kostnað samborgaranna. Þannig verður að koma í veg fyrir að sparifé launafólks sé notað til að fjárfesta í stórfyrirtækjum sem stunda óeðlilega samkeppni við litla atvinnurekendann sem hefur lagt allt sitt undir í rekstrinum. Þingmenn Sjálfstæðisflokksins eiga að tryggja að félagar í lífeyrissjóðum ráði yfir sínum fjármunum sjálfir og þar geta þeir sótt í smiðju Péturs Blöndals.

En fyrst og síðast verðum við sjálfstæðismenn að hefja að nýju baráttu fyrir frelsi einstaklingsins á öllum sviðum. Þannig náum við aftur eyrum ungs fólks en einnig þeirra eldri sem ekki hafa talið sig eiga lengur heima í eina stjórnmálaflokknum sem getur staðið vörð um borgaraleg gildi.

Ég fæ ekki betur séð en að við sjálfstæðismenn getum á komandi mánuðum og misserum notað 37 ára gamlan vegvísi frá Eykon.