Óli Björn Kárason
Í ræðu sem Bjarni Benediktsson hélt á landsfundi Sjálfstæðisflokksins á Þingvöllum 18. júní 1943 benti hann á að engan skyldi undra að erlendar þjóðir hefðu yfirleitt látið sig sjálfstæðisbaráttu íslensku þjóðarinnar litlu skipta. Þekking þeirra á málefnum Íslands væri eðlilega lítil og áhuginn enn minni:
„Þeim, sem lítið þekkja til lands eða þjóðar, hlýtur að sýnast það ganga kraftaverki næst, ef svo lítilli þjóð sem Íslendingum tækist að halda uppi sjálfstæðu ríki í jafnerfiðu landi sem Íslandi. Menn eru tregir að trúa kraftaverkum nú á dögum og hafa því löngum látið sér fátt um finnast tilraunir okkar til að öðlast fullt frelsi.“
Þótt Bjarni Benediktsson, sem síðar varð forsætisráðherra, væri fullur bjartsýni á framtíð fámennrar þjóðar skal dregið í efa að hann hafi látið sig dreyma um þann gríðarlega árangur sem náðst hefur.
Fáum hefur tekist betur til
Þrátt fyrir ýmis áföll – síldarbrest, óðaverðbólgu, atvinnuleysi og hrun fjármálakerfisins – hefur okkur Íslendingum vegnað vel frá því að lýðveldið var stofnað 17. júní 1944. Fáar þjóðir hafa notið meiri velgengni eða bætt lífskjör meira en Íslendingar á síðustu 70 árum.
Við rekum öflugt heilbrigðiskerfi – sjúkrahús, heilsugæslu og hjúkrunarheimili um allt land. Við höfum lagt vegi, byggt brýr og borað jarðgöng. Við rekum grunnskóla í öllum sveitarfélögum, fjölmarga framhaldsskóla og fjölbreytta háskóla.
Við höfum komið upp viðamiklu velferðarkerfi. Sterkt lífeyriskerfi er öfundarefni annarra þjóða. Húsakostur er óvíða betri.
Okkur hefur tekist það sem fáum þjóðum hefur tekist: Gert sjávarútveg að arðbærri atvinnugrein.
Við höfum nýtt vatnsorkuna til rafmagnsframleiðslu, byggt undir fjölbreyttara atvinnulíf og tryggt ódýrara rafmagn en í flestum nágrannalöndum. Við höfum hagnýtt heita vatnið og flytjum tækniþekkingu okkar til annarra landa.
Við höfum í flestu nýtt auðlindir okkar af meiri skynsemi en flestar aðrar þjóðir. Hreint vatn er ein helsta auðlind okkar Íslendinga, þótt við leiðum yfirleitt aldrei hugann að því en göngum að því sem sjálfsögðum og eðlilegum hlut. Þær þjóðir sem hafa aðgang að nægu hreinu vatni geta staðið öðrum þjóðum framar á komandi áratugum.
Við eigum listamenn sem hafa vakið heimsathygli; tónlistarmenn, rithöfunda, myndlistarmenn, leikara og kvikmyndagerðarmenn. Íslenskir íþróttamenn hafa náð ótrúlegum árangri.
Fjölmörg verkefni þarf að leysa
Allt þetta hefur okkur tekist og meira til, þrátt fyrir að hafa verið mislagðar hendur í mörgu. En við eigum mörg verk að vinna á komandi árum:
Við þurfum að ná tökum á skuldum ríkisins, skera upp ríkisreksturinn og koma aga á fjármál sveitarfélaga og ríkisins.
Við komumst ekki hjá því að stokka upp skattkerfið, draga úr jaðarsköttum og lækka beinar álögur á launafólk. Með samkeppnishæfu skattaumhverfi er hægt að flytja verslunina aftur til landsins og skapa frjóan jarðveg fyrir allt atvinnulífið.
Við verðum að innleiða samkeppni á öllum sviðum til að tryggja hagkvæma nýtingu fjármagns og vinnuafls, góða þjónustu og hagstætt verð.
Við þurfum að tryggja jafnræði milli atvinnugreina. Það er rangt að láta eina atvinnugrein greiða auðlindagjald en undanskilja aðrar sem nýta náttúruauðlindir. Það getur ekki gengið til lengdar að sumir starfi í vernduðu umhverfi, njóti skjóls hins opinbera í formi tolla og innflutningshafta á meðan fyrirtæki sem eru í harðri samkeppni [oft ríkisstyrktri] á alþjóðlegum mörkuðum, eru skattlögð sérstaklega umfram samkeppnisaðila í öðrum löndum.
Við þurfum að losa landbúnaðinn úr viðjum ofstýringar og afskipta og nýta þau ótrúlegu tækifæri sem eru til lands og sjávar þannig að Ísland verði fyrirmynd í matvælaframleiðslu.
Við verðum að endurnýja utanríkisstefnuna, byggja á grunni vestrænnar samvinnu og opnu hagkerfi. Þannig er efnahagslegt og pólitískt sjálfstæði best tryggt.
Við eigum að gera það aftur eftirsóknarvert að stofna og eiga fyrirtæki – setja sjálfstæða atvinnurekandann aftur á sinn stall. Þannig á að hætta að refsa framtaksmönnum fyrir að ná árangri í rekstri.
Við eigum að opna alla stjórnsýslu hins opinbera þannig að almenningur geti fylgst með gerðum og ákvörðunum stjórnmálamanna og embættismanna.
Við þurfum að skera upp dómskerfið, koma á fót millidómstigi og nýjum hæstarétti.
Við skulum ráðast í umfangsmikla fjárfestingu í heilbrigðiskerfinu – fjárfestingu sem er ekki aðeins ein sú arðbærasta sem við eigum kost á, heldur mun hún auka lífsgæði allra landsmanna ef rétt er að verki staðið.
Við verðum að huga að grunnþáttum menntunar. Það er eitt að setja sér háleit markmið um að eiga háskóla sem er í hópi þeirra bestu heiminum og annað að byggja upp grunnstoðir menntakerfisins – grunnskólann sem er undirstaða alls í menntamálum þjóðarinnar.
Við getum leiðrétt eitt mesta óréttlætið sem hefur fengið að grafa um sig. Þjóðinni hefur verið skiptist í tvo hópa. Annar hópurinn nýtur ríkisábyrgðar á lífeyrisréttindum. Hinn hópurinn þarf að sætta sig við skert lífeyrisréttindi ef illa gengur. Til að auka enn á óréttlætið þarf síðari hópurinn að axla þyngri byrðar til að tryggja lífeyrisréttindi þeirra sem tilheyra fyrri hópnum.
Við skulum leggja grunn að því að ungt fólk eigi a.m.k. ekki síðri tækifæri til að eignast eigið húsnæði en foreldrar þess, afar og ömmur. Ef reisa á skjaldborg á hún að vera um séreignastefnuna þannig að fólk eigi raunverulegt val um hvort það vill eiga eða leigja þak yfir höfuðið.
Við getum sameinast um að fjölga tækifærunum – valkostum okkar á öllum sviðum, allt frá samgöngum til skóla, frá læknisþjónustu til búsetu, frá listum til fjölmiðlunar o.s.frv.
Þori að hugsa sjálfstætt
Þetta eru aðeins nokkur af þeim sameiginlegu verkefnum sem við Íslendingar ættum og þurfum að sinna á komandi misserum og árum. Stjórnmálamenn geta undirbúið jarðveginn með skynsamlegum ákvörðunum en þeir leysa ekki verkefnin fyrir okkur. Við verðum hvert og eitt en einnig sameiginlega að taka til hendinni – vera virkir borgarar líkt og Bjarni Benediktsson brýndi fyrir landsmönnum þegar 25 ára afmæli lýðveldisins var fagnað:
„Menn koma engu góðu til vegar, nema þeir séu sjálfir virkir þjóðarfélagsþegnar, geri upp eigin hug, þori að hugsa sjálfstætt, fylgja hugsun sinni eftir og átti sig á því, að fátt næst fyrirhafnarlaust. Menn verða í senn að nenna að leggja á sig hugsun og vinnu, ef þeir í raun og veru vilja knýja fram þær umbætur, er löngun þeirra stendur til.“
