Niðurstaða í atkvæðagreiðslu um kjarasamninga ASÍ og Samtaka atvinnulífsins [SA] bendir til að tími miðstýrðra samninga sé liðinn. Nær helmingur stéttarfélaga felldi samningana en minnihluti félagsmanna hafði fyrir því að greiða atkvæði.

Í Flóabandalaginu (Efling, Hlíf og Verkalýðs- og sjómannafélag Keflavíkur) eru liðlega tuttugu þúsund félagar. Aðeins 15% þeirra tóku þátt í atkvæðagreiðslu um kjarasamning og 53% lögðust gegn honum. Þannig réðu 8% félagsmanna innan raða Flóabandalagsins því að kjarasamningur var felldur. Niðurstaðan var litlu betri í öðrum verkalýðsfélögum líkt og sést á meðfylgjandi mynd, þar sem tekin eru nokkur dæmi um hlutfall þeirra sem höfnuðu samningi af heildarfjölda félagsmanna.

Í öllum þeim félögum, sem felldu samningana, var það minnihlutinn sem tók afdrifaríka ákvörðun fyrir meirihlutann. Það er umhugsunarvert hvort réttlætanlegt sé að minnihluti (og það mikill minnihluti), launamanna geti tekið ákvörðun fyrir meirihluta félaga sinna um kjarasamninga.

Gjörbreyta þarf vinnubrögðum

Um það verður ekki deilt að það er áfall hve mörg verkalýðsfélög felldu kjarasamningana, en það er sérstakt áhyggjuefni hve áhugi launafólks er almennt lítill. Fyrir forystu verkalýðsfélaga um allt land er dræm þátttaka í kosningum um kaup og kjör, ábending um að gjörbreyta þurfi vinnubrögðum og aðferðafræði.

Færa þarf kjarasamninga nær launafólki – inn á vinnustaðina. Miðstýrðir kjarasamningar draga úr áhuga og ábyrgð einstaklinganna á eigin kjörum. Með sama hætti draga miðstýrðir samningar úr ábyrgð stjórnenda einstakra fyrirtækja á kjörum starfsmanna sinna. Ábyrgðinni er varpað yfir á heildarsamtök atvinnurekenda og þannig fengið skjól frá því að semja með beinum hætti við starfsmenn. Þannig myndast gjá milli launamannsins og atvinnurekandans, þótt það séu sameiginlegir hagsmunir þeirra að viðkomandi fyrirtæki vegni sem best.

Öfugsnúið og óheilbrigt

Talsmaður Flóabandalagsins hélt því fram í blaðaviðtali í liðinni viku að ýmislegt hefði vantað frá „ríkisstjórninni varðandi húsnæðismál og skattamál“. Þannig hefði verið kallað „eftir lækkun á lægsta skattþrepinu og meiri hækkun persónuafsláttar, en ríkið vildi ekki fallast á það“.

Það er regla fremur en undantekning að aðilar almenna vinnumarkaðarins, jafnt atvinnurekendur sem forystumenn launafólks, geri kröfur á ríkissjóð til að tryggja framgang samninga. Það er eitthvað öfugsnúið og óheilbrigt við að forráðamenn einkaframtaksins og launamanna treysti sér ekki til að ganga frá kjarasamningum án beinnar eða óbeinnar þátttöku ríkisvaldsins. En þetta er skiljanlegt í ljósi þess hvað ákvarðanir stjórnmálamanna hafa mikil áhrif á afkomu almennings.

En í stað þess að gera kröfur á ríkið um sértækar aðgerðir í tengslum við kjarasamninga, eiga atvinnurekendur og forystumenn launamanna fremur að beita sér fyrir því að smíðað sé einfalt regluverk til langs tíma um ríkisvaldið og því markaður hófsamlegur rammi sem ekki er stöðugt verið að breyta eftir því hvernig pólitískir vinda blása.

Rétt er að nefna nokkur dæmi um skynsamlegar kröfur á opinbera aðila.

Matur, skuldir og útsvar

Það eru hagsmunir launafólks að ríkisvaldið gangi fram af hófsemd í skattheimtu á fyrirtæki og auki svigrúm þeirra til að gera betur við sína starfsmenn, meðal annars með því að lækka tryggingagjald (sem er ekki annað en skattur á launkostnað) enn frekar.

Það eru hagsmunir launafólks að dregið sé úr jaðarskattheimtu og að skattkerfið refsi ekki launamanninum þegar honum tekst að semja um hærri laun, líkt og nú er gert. En fyrir marga er lækkun útsvars sveitarfélaganna mikilvægari en lækkun tekjuskatts ríkisins. Þeir sem hafa laun undir 240/250 þúsund krónum á mánuði, greiða í raun ekki tekjuskatt til ríkisins, heldur aðeins útsvar til sveitarfélagsins. Samkvæmt lögum geta sveitarfélögin ákveðið útsvarshlutfall á bilinu 12,44% til 14,52%. Af 74 sveitarfélögum leggja 58 á hámarksútsvar. Í Reykjavík er útsvarsprósentan í hámarki. Reykjavíkurborg gæti því bætt hag þúsunda launamanna með því að lækka útsvarið.

Það eru sameiginlegir hagsmunir dugmikilla bænda og neytenda að landbúnaðarkerfið sé skorið upp og hagkvæmni aukin samhliða því sem fæðuöryggi þjóðarinnar er tryggt. Eitt lítið skref er að fella niður magntolla á kjúklingum og svínakjöti. Lækkun matvöruverðs skiptir þá mestu sem lökust hafa kjörin. Hið sama á við um uppstokkun á tollkerfinu og afnám vörugjalda.

Til framtíðar skiptir miklu að ríkissjóður nái tökum á skuldum og lækki svimandi háar vaxtagreiðslur. Verkalýðshreyfingin gerði margt vitlausara en að berjast fyrir því að skuldir verði lækkaðar m.a. með sölu ríkisfyrirtækja og að vaxtasparnaðurinn verði notaður til að lækka skatta og styrkja velferðarkerfið.

Niðurstaðan í atkvæðagreiðslum um kjarasamningana eru áminning um að taka upp ný vinnubrögð. Heildarsamtök launafólks og atvinnurekenda eiga fyrst og fremst að marka hinn almenna ramma og gæta þess að böndum sé komið á rekstur hins opinbera.