Ríkið og sveitarfélög hafa á undanförnum árum verið dugleg við að leggja steina í götur einkafyrirtækja. Lög hafa verið sett og reglur hertar sem þrengja að ein
staklingum í rekstri, auka kostnað og fækka möguleikum þeirra.
Það hefur andað köldu í garð einkafyrirtækja allt frá hruni fjármálakerfisins. Í hugarheimi ríkisstjórnar Samfylkingar og Vinstri grænna var sjálfstæði atvinnurekandinn litinn hornauga. Meirihluti Samfylkingar og Besta flokksins í borgarstjórn hefur fylgt hugmyndafræði vinstri stjórnarinnar dyggilega allt frá byrjun.
Frekar skal urðað
Einkafyrirtæki hefur óskað eftir leyfi til að safna lífrænum úrgangi frá heimilum í Reykjavík, en fær ekki. Borgarráð hafnaði beiðninni á þeirri forsendu að um „grunnþjónustu“ sé að ræða sem sveitarfélag eigi að veita. Engu skiptir þótt Reykjavíkurborg sinni ekki þessari þjónustu. Einkafyrirtæki skal ekki fá leyfið.
Í athyglisverðri frétt Björns Malmquist, fréttamanns Ríkisútvarpsins, síðastliðinn sunnudag kom fram að borgin muni ekki geta boðið borgarbúum „grunnþjónustuna“ að minnsta kosti næstu tvö árin. Sorpa, sem er byggðasamlag sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu, áformar að reisa endurvinnslustöð fyrir lífrænan úrgang. Kostnaðurinn er a.m.k. 2,5 milljarðar króna og endurvinnslan verður ekki tilbúin fyrr en 2016 ef áætlanir ganga eftir. Á sama tíma geta heimili á höfuðborgarsvæðinu ekki skilað frá sér lífrænum úrgangi ólíkt íbúum Akureyrar og Dalvíkur sem hafa undanfarin ár flokkað lífrænt sorp sem nýtt er til moltugerðar. Þessa þjónustu veitir Gámaþjónustan í samstarfi við sveitarfélögin. Sama fyrirtæki fær ekki að bjóða sína þjónustu í Reykjavík.
Merkilegt er að meirihluti borgarstjórnar, sem í orði segist hafa gildi umhverfisverndar í hávegum, komi í veg fyrir að einkafyrirtæki geti stundað endurvinnslu sem hið opinbera sinnir ekki og mun ekki sinna a.m.k. næstu árin. Það er talið betra að urða lífrænan úrgang í nokkur ár í viðbót en að gefa einkafyrirtæki tækifæri til að endurvinna hann og nýta til moltugerðar. Engu er líkara en að einstaklingar og fyrirtæki þeirra megi ekki koma að náttúruvernd og endurvinnslu.
Ekki í fyrsta skipti
Þetta er ekki í fyrsta skipti sem borgarstjórn hefur lagt steina í götur einkafyrirtækisins. Fyrir sex árum hóf Gámaþjónustan að bjóða borgarbúum upp á Endurvinnslutunnuna. Fyrir þjónustuna er greitt fast gjald auk virðisaukaskatts. En borgaryfirvöld töldu nauðsynlegt að bregðast við uppgangi einkafyrirtækis, enda í anda hugmyndafræðinnar sem fylgt er. Elías Ólafsson, stjórnarformaður Gámaþjónustunnar, sagði í grein sem birtist í Fréttablaðinu 14. desember síðastliðinn:
„Nokkrum misserum síðar hóf Reykjavíkurborg að bjóða upp á bláa tunnu fyrir pappír og fleira og innheimti fyrir þjónustuna með hækkuðum fasteignagjöldum og var enginn virðisaukaskattur lagður á. Gámaþjónustan benti yfirvöldum samkeppnismála á þetta en ekkert var aðhafst á þeim tíma.“
Elías benti á að árið 2012 hefði almennt sorphirðugjald Reykjavíkurborgar hækkað um 14% en þjónustugjald fyrir blátunnu lækkað um 12%. Samkvæmt fjárhagsáætlun er ætlunin að hækka almenna gjaldið enn frekar en lækka gjaldið fyrir blátunnuna um 2%. Þannig er reynt að drepa einkafyrirtækið og bola því út af markaðinum. Yfirvöld samkeppnismála sitja þögul hjá og aðhafast ekkert.
Verkefni ríkis og sveitarfélaga
Fyrir hrun bankakerfisins glímdi sjálfstæði atvinnurekandinn við stórfyrirtæki sem höfðu, að því er virtist, ótakmarkaðan aðgang að láns- og áhættufé. Staðan var ójöfn og varð verri undir stjórn Samfylkingar og Vinstri grænna. Þeir sem höfðu rekið fyrirtæki sín af skynsemi og forðast skuldsetningu voru látnir axla þungar byrðar í formi hærri skatta, aukins eftirlits og flóknara regluverks.
Ég hef bent á það áður í greinum hér í Morgunblaðinu að eftir hrun var innleidd ný vinnuregla: Stór og skuldsett fyrirtæki voru sett í gjörgæslu, þeim stungið í súrefnisvélar banka og lífeyrissjóða, skuldir afskrifaðar og þeim gert kleift að halda rekstri áfram. Eigendur annarra fyrirtækja sátu eftir og urðu að sætta sig við að aftur væri vitlaust gefið. Sjálfstæði atvinnurekandinn hefur því þurft að berjast við stórar fyrirtækjasamsteypur sem fengu nýtt líf samhliða því að verjast ágangi hins opinbera líkt og varnarbarátta Gámaþjónustunnar sýnir.
Það er verkefni ríkisstjórnar Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks að snúa þessari þróun við. Það verður gert með einfaldara regluverki, lægri opinberum gjöldum og jákvæðu viðhorfi til atvinnurekstrar.
Með öðrum orðum: Ríkisstjórnin á að taka þá steina sem lagðir hafa verið í götu einkaframtaksins. En sveitarfélög verða einnig að koma að verkefninu. Á kosningaári væri ekki úr vegi að kjósendur hugi að stefnu og hugmyndafræði þeirra sem sækjast eftir að setjast í sveitarstjórnir. Höfuðborgarbúar ættu a.m.k. að hugleiða hvort þeir vilji að meirihluti borgarstjórnar fái umboð til að halda baráttunni gegn einkaframtakinu áfram.
